Feb 2022 – Specht

Van specht tot Formule 1

Vanwege zwembadtrainingen ben ik de laatste tijd niet op het meer geweest. Daarom even een uitstapje naar het bos. Ook daar is het voorjaar begonnen. Vorige week zag ik grote bonte spechten heel actief tussen de bomen heen en weer fladderen en uitdagend roffelen om hun territorium af te bakenen. Ze kiezen lekkere galmende holle takken uit, waardoor het geluid extra wordt versterkt.

Iedere specht heeft weer een andere roffel: de grote bonte specht kort en hard, de kleine bonte specht langer en veel zachter, de zwarte specht juist dof, diep en lang. Soms roffelen het mannetje en vrouwtje om de beurt, zodat een duet ontstaat. Op de site van de Vogelbescherming kun je al die verschillende roffels beluisteren.

Spechten zijn uitstekend aangepast aan een leven tussen de bomen. Dankzij twee voorwaartse en twee achterwaartse tenen met gekromde nagels kunnen ze gemakkelijk verticaal klimmen. De stevige staart geeft daarbij ondersteuning. De stevige snavel is zeer geschikt om een nestholte uit te hakken en om insecten en kleine diertjes uit het hout te peuteren. Kwijnende of dode bomen zijn daarom zeer in trek.

Door de plotselinge vertraging wanneer de spechtensnavel tegen de boom slaat komen enorme krachten op de schedel. Deze zijn meer dan 10x zo groot dan de krachten die de mens te verduren krijgt bij een frontale botsing met de auto. En dat duizenden keren per dag! Een specht overleeft dit zonder kleerscheuren (beter: veerscheuren) dankzij enkele bijzondere aanpassingen.

Onderzoekers in Californië bekeken een spechtenkop in een CT-scanner. Ze ontdekten welke onderdelen de spechtenkop zijn bijzondere eigenschappen geven. De snavel is zeer sterk, maar elastisch. Tussen de snavel en de hersenen zit een laag poreus bot die trillingen absorbeert, waardoor deze niet doordringen tot de hersenen. Onder aan de tong van de specht zit een elastische ondersteuning, die doorloopt over de hele schedel. Vlak vóór de specht zijn kop tegen de boom slaat, spant hij dit aan. Daardoor ontstaat er een soort gespierd helmpje waardoor de klap gelijkmatig over de hele schedel wordt verdeeld. Ook liggen de hersenen van een specht strakker in de schedel naar verhouding met menselijke hersenen, met minder hersenvocht, waardoor ze minder door elkaar geschud worden.

Dit alles inspireert mensen tot het verder ontwikkelen van beschermingstechnieken voor situaties waarin veel G-krachten vrij (kunnen) komen, zoals in de ruimtevaart of in de Formule 1. Ingepakt in een constructie die een spechtenkop nabootst zouden astronauten of autocoureurs immers een stuk beter bestand zijn tegen allerlei ongelukken.

Bronnen